Meneer Focus en de hypnose
Over de beeldvorming van hypnose in pulpbladen
© Johan Eland.
Toen ik een poos geleden lid werd van de Lord Lister Klup en voor het eerst het Klupblad in handen kreeg werd het me zachtjes aan te moede: Ik begreep er geen snars van. Ik las en herlas het blad tot het me duizelde. Ik had zegge en schrijve 1 Lord Lister in mijn bezit en in het Klubblad werden tientallen pulp reeksen genoemd waarvan sommige honderden afleveringen kenden. Die lijstjes intrigeerde me. Daarin kon immers een titel schuilen van een verhaal met hypnose erin.
De verslagen over klubdagen en de voorzitterpraatjes etc., waren zware kost: Ik geef eerlijk toe dat ik soms niet snapte of het over een pulpfiguur ging dan wel over een medekluplid. Dat bleef knagen tot langzaam het besef doorbrak dat tussen de fictieve en werkelijk personages soms maar een ragdun verschil zit. Zoals ik al zei: ik snapte er geen fluit van. Wie was wie maar ook de vraag waar dit alles nu eigenlijk om draaide. M.a.w. wat bedoelden ze eigenlijk met Pulp: Ik was dus duidelijk een groentje in deze verre uithoek van boekenland.
Totdat in een vorige Klubblad meneer Focus ten tonele werd gevoerd. Dat was me even een verademing. Die kende ik, ik voelde even wat vaste grond onder de voeten. En als deze twee door de wolgeverfde Lord Listers hem opvoerden als pulp dan moest het wel pulp zijn.
Deze veteranen zeiden hardop wat ik ook al eens bij mezelf had gedacht: Boekjes als meneer Focus hoorde er ook bij. Maar waarom? Het papier is weliswaar van een soort krantenpapier gemaakt maar als je zo gaat praten kan je net zo goed oude kranten gaan sparen. Dus bij de vaststelling of iets pulp is speelt het materiaal een ondergeschikte rol.
De inhoud dan? Het moet een simpele, pretentieloze fantasietje zijn en makkelijk te lezen. Maar of iets makkelijk gelezen wordt is heel subjectief.
Voor de ware liefhebber van de gedichten van Bilderdijk is wellicht een keer lezen voldoende om een vele bladzijden tellend gedicht moeiteloos op bruiloften en partijen voor te dragen terwijl een ander niet eens de náám Bilderdijk vanuit het telefoonboek achter elkaar kan uitlezen.
Maar hoe zit het met Meneer Focus?
De eerste aflevering van deze reeks heet Meneer Focus als hypnotiseur. Hoofdpersoon is meneer Focus. Een prototype van Jan Salie. Hij zit onder de plak bij zijn vrouw en schoonmoeder die kennelijk bij het stel in woont. Tijdens een bezoek aan de kermis ziet Focus het optreden van Professor Mulder als hypnotiseur. Thuisgekomen denkt Focus dat hij die gave ook wel kan gebruiken om de beide vrouwen de baas te kunnen. Hij gaat terug naar de hypnotiseur en betaald 10 gulden om de kunstgrepen te horen. Die bestaan kort en goed uit het instellen van de ogen en het uitspreken van ’t bevel: Slaap as dat ik het wil. Bij sterke sujetten luidt het: Slaap bij den hemel slaap…Het belangwekkende van het verhaal zit onder meer in de toelichting van de hypnotiserende prof. Daarin hekelt hij een prof.dr. Jelgersma en Dr. Van Renterghem. Deze zouden hun wetenschappelijke kennis voor geld verkwanselen. Focus hoort dit alles aan en ontvang na 4 rijksdaalders te hebben afgedragen de verlangde instructies. Nu zal niet iedereen direct opspringen en roepen oh die Prof. Jelgersma.Toch heeft deze Leidse professor (1859-1942) in de psychiatrie een zeer belangrijke rol gespeeld. Ook was hij de eerste hoogleraar in de wereld die in 1914 openlijk steun betuigde aan Sigmund Freud’s psycho-analyse. Iets waarmee Freud zeer verguld was. Dr A.W. van Renterghem was als eerste Nederlandse arts in Frankrijk op de hoogste gaan stellen van het zg hypnotisme. Hij richtte met de schrijver Frederik van Eden in Amsterdam s’werelds eerste kliniek voor psycho-therapie op en noemde dat ‘Instituut Liebeault”naar hun groote voorbeelde en leermeester. Men kon zich daar met hypnose van allerlei kwalen kan laten behandelen. Van beide artsen was het vooral van Renterghem die de zakelijke kant in de gaten hield. Door sommigen werd dit gezien als een winstbejag dat niet door de beugel kon. Zo drukte ‘De Stad”, weekblad voor Amsterdam e.o. in 1925 ter gelegenheid van zijn 80-ste verjaardag een foto van Dr. Van Renterghem af waarop toevallig een lege portemonnee lag. Het onderschrift luidde: Is de naar U gekeerde, geopende geldzak een symbool?”
De auteur van Meneer Focus heeft zijn huiswerk dus goed gedaan. Al haalde hij nogal wat feiten dooreen. Is het in het verhaal meneer focus die met vrouw en schoonmoeder woort. In werkelijkheid woonden van Renterghem met vrouw en schoonmoeder boven het instituut Liebeault. Zo kon het gebeuren dat de eerste patiënt die zich aandiende bij van Renterghem vroeg of hij wel……. Van Renterghem aarzelde niet lang maar vroeg zijn toevallig in de buurt zijnde schoonmoeder of ze even voor proefkonijn wilde spelen.
. Meneer Focus woonde met vrouw en schoonmoeder in de Breestraat. In werkelijkheid was het Instituut Liebeault gevestigd in Breestraat nr 1.
Wie nog aarzelt moet een ogenblik kijken naar de illustraties van meneer Focus. Een van deze plaatjes, een silhouet van meneer Focus lijkt als twee druppels water op het silhouet van Prof. Jelgersma
Bovendien is een boekje van meneer Focus als hypnotiseur weliswaar simpel flauwekulletje maar voor de andere een waardevolle bijdrage in een wetenschappelijke discussie. Meneer Focus als hypnotiseur is geeft ongezouten kritiek op de hoogleraar Jelgersma en de pionier in Nederland voor de hypnose-therapie Willem Albert van Renterghem. Met name het quasi wetenschappelijk gehalte (Jelgersma) én het geldelijk gewin (van Renterghem) van de vroege hypnotherapeuten liggen onder zwaar vuur. Wie de silhouet plaatjes bekijkt kan daarin moeiteloos de gestalte zien van (Gerbrandus Heymans/ Jelgersma.
Dus net zo min als de papiersoort kan de inhoud maatstaf zijn voor de term pulp.
Goedkope dunne boekjes dan?
2001 ‘Wat is pulp?’ . Lord Lister klubblad nr. 82, oktober 2001, blz. 20 – 22. Over de beeldvorming en het gebruik van hypnose in “meneer Focus als hypnotiseur”.(F.de Sinclair)
© Johan Eland.
Toen ik een poos geleden lid werd van de Lord Lister Klup en voor het eerst het Klupblad in handen kreeg werd het me zachtjes aan te moede: Ik begreep er geen snars van. Ik las en herlas het blad tot het me duizelde. Ik had zegge en schrijve 1 Lord Lister in mijn bezit en in het Klubblad werden tientallen pulp reeksen genoemd waarvan sommige honderden afleveringen kenden. Die lijstjes intrigeerde me. Daarin kon immers een titel schuilen van een verhaal met hypnose erin.
De verslagen over klubdagen en de voorzitterpraatjes etc., waren zware kost: Ik geef eerlijk toe dat ik soms niet snapte of het over een pulpfiguur ging dan wel over een medekluplid. Dat bleef knagen tot langzaam het besef doorbrak dat tussen de fictieve en werkelijk personages soms maar een ragdun verschil zit. Zoals ik al zei: ik snapte er geen fluit van. Wie was wie maar ook de vraag waar dit alles nu eigenlijk om draaide. M.a.w. wat bedoelden ze eigenlijk met Pulp: Ik was dus duidelijk een groentje in deze verre uithoek van boekenland.
Totdat in een vorige Klubblad meneer Focus ten tonele werd gevoerd. Dat was me even een verademing. Die kende ik, ik voelde even wat vaste grond onder de voeten. En als deze twee door de wolgeverfde Lord Listers hem opvoerden als pulp dan moest het wel pulp zijn.
Deze veteranen zeiden hardop wat ik ook al eens bij mezelf had gedacht: Boekjes als meneer Focus hoorde er ook bij. Maar waarom? Het papier is weliswaar van een soort krantenpapier gemaakt maar als je zo gaat praten kan je net zo goed oude kranten gaan sparen. Dus bij de vaststelling of iets pulp is speelt het materiaal een ondergeschikte rol.
De inhoud dan? Het moet een simpele, pretentieloze fantasietje zijn en makkelijk te lezen. Maar of iets makkelijk gelezen wordt is heel subjectief.
Voor de ware liefhebber van de gedichten van Bilderdijk is wellicht een keer lezen voldoende om een vele bladzijden tellend gedicht moeiteloos op bruiloften en partijen voor te dragen terwijl een ander niet eens de náám Bilderdijk vanuit het telefoonboek achter elkaar kan uitlezen.
Maar hoe zit het met Meneer Focus?
De eerste aflevering van deze reeks heet Meneer Focus als hypnotiseur. Hoofdpersoon is meneer Focus. Een prototype van Jan Salie. Hij zit onder de plak bij zijn vrouw en schoonmoeder die kennelijk bij het stel in woont. Tijdens een bezoek aan de kermis ziet Focus het optreden van Professor Mulder als hypnotiseur. Thuisgekomen denkt Focus dat hij die gave ook wel kan gebruiken om de beide vrouwen de baas te kunnen. Hij gaat terug naar de hypnotiseur en betaald 10 gulden om de kunstgrepen te horen. Die bestaan kort en goed uit het instellen van de ogen en het uitspreken van ’t bevel: Slaap as dat ik het wil. Bij sterke sujetten luidt het: Slaap bij den hemel slaap…Het belangwekkende van het verhaal zit onder meer in de toelichting van de hypnotiserende prof. Daarin hekelt hij een prof.dr. Jelgersma en Dr. Van Renterghem. Deze zouden hun wetenschappelijke kennis voor geld verkwanselen. Focus hoort dit alles aan en ontvang na 4 rijksdaalders te hebben afgedragen de verlangde instructies. Nu zal niet iedereen direct opspringen en roepen oh die Prof. Jelgersma.Toch heeft deze Leidse professor (1859-1942) in de psychiatrie een zeer belangrijke rol gespeeld. Ook was hij de eerste hoogleraar in de wereld die in 1914 openlijk steun betuigde aan Sigmund Freud’s psycho-analyse. Iets waarmee Freud zeer verguld was. Dr A.W. van Renterghem was als eerste Nederlandse arts in Frankrijk op de hoogste gaan stellen van het zg hypnotisme. Hij richtte met de schrijver Frederik van Eden in Amsterdam s’werelds eerste kliniek voor psycho-therapie op en noemde dat ‘Instituut Liebeault”naar hun groote voorbeelde en leermeester. Men kon zich daar met hypnose van allerlei kwalen kan laten behandelen. Van beide artsen was het vooral van Renterghem die de zakelijke kant in de gaten hield. Door sommigen werd dit gezien als een winstbejag dat niet door de beugel kon. Zo drukte ‘De Stad”, weekblad voor Amsterdam e.o. in 1925 ter gelegenheid van zijn 80-ste verjaardag een foto van Dr. Van Renterghem af waarop toevallig een lege portemonnee lag. Het onderschrift luidde: Is de naar U gekeerde, geopende geldzak een symbool?”
De auteur van Meneer Focus heeft zijn huiswerk dus goed gedaan. Al haalde hij nogal wat feiten dooreen. Is het in het verhaal meneer focus die met vrouw en schoonmoeder woort. In werkelijkheid woonden van Renterghem met vrouw en schoonmoeder boven het instituut Liebeault. Zo kon het gebeuren dat de eerste patiënt die zich aandiende bij van Renterghem vroeg of hij wel……. Van Renterghem aarzelde niet lang maar vroeg zijn toevallig in de buurt zijnde schoonmoeder of ze even voor proefkonijn wilde spelen.
. Meneer Focus woonde met vrouw en schoonmoeder in de Breestraat. In werkelijkheid was het Instituut Liebeault gevestigd in Breestraat nr 1.
Wie nog aarzelt moet een ogenblik kijken naar de illustraties van meneer Focus. Een van deze plaatjes, een silhouet van meneer Focus lijkt als twee druppels water op het silhouet van Prof. Jelgersma
Bovendien is een boekje van meneer Focus als hypnotiseur weliswaar simpel flauwekulletje maar voor de andere een waardevolle bijdrage in een wetenschappelijke discussie. Meneer Focus als hypnotiseur is geeft ongezouten kritiek op de hoogleraar Jelgersma en de pionier in Nederland voor de hypnose-therapie Willem Albert van Renterghem. Met name het quasi wetenschappelijk gehalte (Jelgersma) én het geldelijk gewin (van Renterghem) van de vroege hypnotherapeuten liggen onder zwaar vuur. Wie de silhouet plaatjes bekijkt kan daarin moeiteloos de gestalte zien van (Gerbrandus Heymans/ Jelgersma.
Dus net zo min als de papiersoort kan de inhoud maatstaf zijn voor de term pulp.
Goedkope dunne boekjes dan?
2001 ‘Wat is pulp?’ . Lord Lister klubblad nr. 82, oktober 2001, blz. 20 – 22. Over de beeldvorming en het gebruik van hypnose in “meneer Focus als hypnotiseur”.(F.de Sinclair)
Reacties