Poëzie van de hypnose of de hypnose van de poëzie
© Johan Eland.
Vooral Jezuïetenpater Johann Jozef Gassner heeft met veel succes velen behandeld met bezweringsformules. In 1774 genas hij in Regensburg dagelijks tot 1500 ‘door den duivel bezeten’ mensen. Nadat een commissie onder aanvoering van F.A.Mesmer de zaak onderzocht had werd Gassner verboden zijn praktijk nog langer uit te voeren. Volgens Mesmer gebruik Gassner voor zijn genezingen een overmaat aan dierlijk magnetisme zonder dat zelf te beseffen.
Om te kunnen vaststellen of bezweringsformules enige hypnotische werking in zich hebben maken we gebruik van het werk van Edward D.Snyder. In diens ‘Hypnotic Poetry’(1930) bestudeert hij de trance-inducerende werking op sommige gedichten. Hij heeft daartoe een aantal kenmerken geformuleerd waarmee vastgesteld kan worden of een gedicht hypnotisch is of intellectueel.
Deze door Snyder vastgestelde kenmerken leggen we naast de conclusies van Dr. Jozef van Haver. Hij publiceerde in 1964 hét standaardwerk voor de studie van Incantatie-literatuur. Haver verzamelde daartoe honderden bezweringsformules en varianten daarop, en rubriceerde die naar toepassing, vorm etc.
De door Snyder genoemde kenmerken van hypnotische poëzie luiden:
De afwezigheid van plotselinge en onverwachte wendingen in een gedicht of andere dingen die de oplettendheid van de luisteraar kunnen verstoren.
Een regelmatig (Sooting) ritme.
Het gedicht moet een refrein cq. regelmatige herhalingen hebben
Een zekere vaagheid van beelden helpt ook mee aan het induceren van hypnose
Iets dat dezelfde vermoeiende werking heeft als een roterende spiegel of een glanzende sleutel boven de ogen houden.
De dichter gebruikt suggestie om de entrance person.
Vormelementen
Haver geeft 5 vormelementen aan.
Bevels-type
Beschrijving van de handeling
De vergelijkingsvorm
De epische vorm die op zijn beurt weer onderverdeeld kan worden in 1. Eenvoudige mededelingen; 2. Een klein verhaal; 3. Een klein verhaalt met het wandelmotief; 4. Het kleine verhaal met het ontmoetingsmotief.
De gebedsvorm.
We leggen deze vormelementen voor aan een aantal hypnose deskundigen.
Bevelstype
Het bevelstype is wellicht het meest gebruikt in de tijd dat de hypnose opkomt. Met de autoriteit die de artsen toen hadden werd met vanzelfsprekendheid de hypnotische trance ingeleid op een autoritaire manier. Ook de suggesties die daarop volgden werden op autoritaire wijze opgedragen. Men was er ook van overtuigd dat vooral hen die in een ondergeschikte maatschappelijke positie verkeerden extra bevattelijk waren voor de hypnose. Zo zouden militairen die op bevel van een meerdere gehypnotiseerd werden zeer gemakkelijk in trance te brengen zijn. Veel auteurs stelden zich op het standpunt dat hypnose het zich onderwerpen aan een autoriteit is. Ook Schilders en Kaunder waren dit van mening en verklaarden hiermee dat officieren in Duitsland in de oorlog moeilijker te hypnotiseren waren dan manschappen. De eerste wereldoorlog bracht voor de hypnose een toenemende belangstelling. Professor Nonne die ook in Nancy de hypnose had geleerd paste haar met succes toe bij oorlogsneurosen. Op de bekende ‘Kriegstagung” mocht hij de macht der hypnose demonstreren bij soldaten die hij in één behandeling van neurotische verschijnselen als verlamming en beven genas. Daarna kreeg hij opdracht van het ministerie van oorlog om militaire artsen les te geven in hypnose. Overigens bleek ook dat de oorlog zelf zorgde voor hypnotische verschijnselen. Zo vermeldt Kosterr (Koster 1946, blz.39) de analgesie als een vorm van bewustzijnsvernauwing bij soldaten die in de hitte van de strijd zelfs bij zware verwondingen geen pijn voelden en zelfs de verwondingen bv het afschieten van een vinger of hand) zelfs niet bemerkten, totdat de slag voorbij was. Hilger draagt voorbeelden aan van ernstig verwondde arbeiders die, doordat ze sterk op hun werk geconcentreerd waren, aanvankelijk hun verwonding niet opmerkten en pas pijn voelden als er een verband aangelegd werd. Ook Koster (1946, blz. 41) was het daarmee eens. Frederik van Eeden had met deze bevelshypnose nogal wat problemen. Volgens hem zouden vooral de beter geschoolden en beschaafden juist daarin niet meegaan omdat zij meer wilde weten over de werking etc etc.
Van Renterghem was in deze kwestie praktisch. Hij wuifde de bezwaren van van Eeden weg met de gedachte dat zolang de autoritaire manier van hypnotiseren hielp bij de genezing de arts daarvan voordeel moest trekken.
Pas in de heropleving van de hypnotherapie in de tweede helft van de 20ste eeuw werd onder aanvoering van Milton Erickson de permissieve suggestie meer gemeengoed.
De beschrijving van de handeling
Haver laat de vraag of hier het woord of de handeling primair was in het midden. Hij constateert dat er veel formules zijn die niet anders zijn de beschrijving van wat men uitvoert of eens heeft uitgevoerd.
Hij geeft als voorbeelden:
- Ik blaas den brand van het vlees in het zand
- Venien, ik bezet die
- Ik wrijf al de pezen en haren in dezen band
- Ic betover hu.
“Zeer natuurlijk hebben zich bij deze louter beschrijvende teksten, zinnen aangesloten die de uitdrukking waren van het gehoopte resultaat, van de gedachten die het verrichten van de handeling inspireerden, of herhalen in allerhande vormen.”
Deze vorm is eigenlijk hetgeen Frederik van Eeden al voor ogen stond nl. Niet de patiënt commanderen maar de ziekte en daarbij uitleg geven.
Verschijningsvormen
Haver beschrijft ook een aantal verschijningsvormen van de bezweringsformules.
Allereerst stelt hij vast dat ongeveer een derde deel van de formules bestaat uit proza met een gebonden tekst en een spreekmaat.
B. vervolgens zijn daar de berijmde formules.
C. De gemengde vorm met een aangename resonantie van een rijm. Hier en daar blijkt het rijm de kern.
D. ook onderscheidt Haver een sterk ritmisch type waarvan de regels gaan als golven.
E. De slotwoorden
F. Het eindrijm is volgens Haver het belangrijkste deel van de bezwering. Hij constateerd dat er vooral sprake is van eindrijm omdat die beslister (kunnen) klinken.
Haver geeft ook enkele andere zaken aan die te maken hebben met het opwekken van de trance.
Tijdstip
Haver vermeld (403) dat het tijdstip waarop de bezwering plaatsvindt van belang is.: Hoewel er in de teksten niet zo vaak een tijdstip wordt aangeduid meent hij dat waar dat wel gebeurd een duidelijke voorkeur bestaat voor de morgen. Koster (blz.75) meent dat het tijdstip van hypnotiseren van weinig belang is. Van Renterghem schrijft over zijn leermeester Liébeault, die evenals hijzelf een plattelandspraktijk had, zijn succesvolle spreekuur ’s morgens hield van 7 uur tot 12 uur. Van Renterghem zelf hield zijn eerste spreekuur voor hypnosepatiënten tussen 11 uur morgens en 5 uur middags. Hilger (blz.61) heeft de ervaring dat de geest in de vroege morgen het meest ontvankelijk is. Allerlei praktische zaken kunnen medebepalend zijn voor het tijdstip waarop de hypnose kan aanslaan. Van Koster (1946, 42) is het voorbeeld dat een patiënte in hypnose uit zichzelf wakker geworden was omdat het bijna twaalf uur is en zij haar kind uit school moest halen.
Begeleidende handelingen en voorschriften.
Hieronder worden vooral begrepen het slaan van kruizen in tal van variaties maar ook het handopleggen en het ‘strijken’. Hij wijst er op dat in sommige dialecten het strijken en strijker synoniemen zijn voor belezer en belezen.
Liébeault (blz. 183) paste in zijn praktijk ook vaak het handopleggen toe. En vele hypnotiserende artsen die de fluïde-theorie afwezen zetten hun verbale suggesties kracht bij met passes oven hoofd en lichaam. Ook Koster (Blz. 81) laat weten bij moeilijk te hypnotiseren patiënten ritmische strijkbewegingen te maken.
Enkele rekwisieten
Haver noemt een paar voorbeelden waarbij de belezende kaarsen moeten uitblazen. Op merkelijk is dat Bernheim (Blz.80) weet dat Esdaile kaarsen uitblies. Ook Teste gebruikte dit hulpmiddel om de patiënten de begeerde hypnotische trance te bereiken. Opmerkelijk is het overigens dat er ook hypnotiseurs waren die de patiënt juist in het gezicht blies om hem te doen ontwaken.
Wordt vervolgd, Copyright Johan Eland
Reacties